INDEX PLANTARUM – styczeń 2020 r.
Struktura kolekcji Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego
ARBORETUM WOJSŁAWICE
mgr inż. Hanna GRZESZCZAK-NOWAK, mgr inż. Tomasz DYMNY,
dr Małgorzata GĘBALA, dr Jolanta KOZŁOWSKA-KALISZ, dr Magdalena MULARCZYK
Arboretum Wojsławice w Niemczy od 1988 r. należy do Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Od ponad 100 lat gromadzi się tu drzewa, krzewy oraz byliny (taksony botaniczne) pochodzące z różnych rejonów świata oraz prowadzi obserwacje dotyczące aklimatyzacji, wzrostu, zdrowotności roślin i przydatności w praktyce. Arboretum zachowuje również cenne, historyczne odmiany ogrodnicze oraz ocenia wartość nowych (o różnym pokroju, cechach liści i kwiatów), m.in. z rodzajów: Hemerocallis, Rhododendron, Paeonia, Echinacea. Szczegółowo udokumentowane i oznaczone kolekcje pełnią funkcje naukowo-dydaktyczne. W Arboretum gromadzone są także gatunki rodzime. Obecnie
w uprawie ex situ (łac. ex situ – poza miejscem) znajduje się 50 gatunków ujętych na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN (tj. rzadkich na świecie), 65 gatunków zamieszczonych na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych (tj. rzadkich w skali kraju), 58 gatunków roślin objętych
w Polsce ochroną ścisłą oraz 30 gatunków objętych ochroną częściową.
Specjalizacją wojsławickiej placówki są polskie odmiany roślin ozdobnych i użytkowych (ponad 1500 taksonów) oraz uprawa roślin z rodziny wrzosowatych (Ericaceae – 1589), głównie rodzajów: różanecznik (Rhododendron), kalmia (Kalmia), kiścień (Leucothoe) i enkiant (Enkianthus). To właśnie liczne, wiekowe okazy różaneczników nadają specyficzny charakter Arboretum.
Największe i najcenniejsze zbiory taksonów z rodzajów Rhododendron, Buxus i Hemerocallis uzyskały
w 2011 r. status Kolekcji Narodowych, a kolejne są typowane (Hydrangea – 531 taksonów, Paeonia – 411, Vinca – 40 i rodzina Hamamelidaceae – 84). Ze względu na korzystny mikroklimat podejmowane są próby uprawy drzew i krzewów nie w pełni mrozoodpornych w innych częściach Polski, m.in. z rodzajów: Pieris, Cedrus, Cryptomeria, Sequoiadendron. Dzięki powiększeniu w 2005 r. Arboretum o 57 ha, kolekcje roślinne są intensywnie wzbogacane – rocznie sadzi się około 300 nowych gatunków i odmian.
Z powodu dawnego, historycznego założenia parkowego, starsze kolekcje są w większości rozproszone
i rozmieszczone w układzie swobodnym, krajobrazowym (naturalnym stylu zwanym angielskim), zgodnie
z ich siedliskowymi wymaganiami. Także ze względu na specyficzną konfigurację terenu, nie przyjęto tu tradycyjnego, systematycznego lub geograficznego układu kolekcji roślin, wygodniejszego do obserwacji
i badań. W ostatnich latach podejmuje się jednak próby uporządkowania niektórych rodzajów roślin
(np.: Buxus, Hemerocallis, Hydrangea, Kalmia, Rhododendron, Paeonia) i nowe okazy sadzone są już tematycznie. Prezentuje się więc gatunki w obrębie rodzaju, a odmiany użytkowe grupuje wg klasyfikacji ogrodniczej, np. azalie Rustica, Mollis, Knap Hill, czy liliowce hodowli polskiej, niemieckiej, czeskiej lub
wg cech budowy kwiatu – pełnokwiatowe, pajęcze, miniaturowe, itp.
Szczegółowy spis roślin „Index Plantarum”, opracowano w styczniu 2020 r. Poprzednie inwentaryzacje wykonano w 1946 r. (zaginiona) oraz w 1952 r., 1978 r., 1999 r., 2013 r., 2015 r.
Na podstawie prowadzonej od 1991 r. komputerowej bazy danych wiemy, że 31 stycznia 2020 r. wojsławicka kolekcja roślin obejmowała 14 010 różnych gatunków, odmian botanicznych i uprawnych.
Ich liczba od 1999 r. zwiększyła się 10-krotnie, a w porównaniu z inwentaryzacją
z 1978 r. ponad 40-krotnie. Obecnie, ze zbiorem 6565 gatunków i odmian roślin zdrewniałych, placówka
ta należy do najbogatszych w Polsce. Odmiany uprawne (daw. zwane kultywarami – cv.) stanowią 86,3 % roślin uprawianych w Arboretum.
Najliczniej reprezentowane są następujące rodzaje roślin:
a) zdrewniałe – różanecznik (Rhododendron – 1353), hortensja (Hydrangea – 531), czereśnia, wiśnia, laurowiśnia, czeremcha, migdałowiec, wisienka, migdałek (Prunus – 221), bukszpan (Buxus – 152), lilak (Syringa – 164), klon (Acer – 154), dereń (Cornus – 143), jabłoń (Malus – 130), miłorząb (Ginkgo – 120), magnolia (Magnolia – 105).
b) zielne – liliowiec (Hemerocallis – 3550), piwonia (Paeonia – 411), kosaciec (Iris – 386), funkia (Hosta – 262), miskant (Miscanthus – 243), paprocie (172), żurawka (Heuchera – 118) oraz jeżówka (Echinacea – 110).
Kolekcja roślin reprezentowana jest przez 746 rodzajów, w tym 319 rodzajów roślin zdrewniałych – 33 nagonasiennych (iglaste) i 286 okrytonasiennych (liściaste).
Struktura kolekcji w Arboretum Wojsławice (styczeń 2020)
RODZAJE
GATUNKI ODMIANY
Zmiany zachodzące w kolekcjach Arboretum Wojsławice w latach powojennych: liczba gatunków i odmian w kolejnych latach.
¹SZYMANOWSKI T., 1952. Park w Wojsławicach i jego zbiory dendrologiczne. Rocz. Sekcji Dendr. PTB, VIII : 247-274.
²HRYNKIEWICZ J., WĘGŁOWSKI A., 1978. Szczegółowa inwentaryzacja, analiza historyczna, wytyczne do pielęgnacji, konserwacji, ochrony i renowacji Parku Dendrologicznego w Wojsławicach k/Niemczy (masz.), Wrocław. Arch. OBUWr., Wrocław, s. 1–155.
³GRZESZCZAK-NOWAK H., LENARD E., 1989/1999. Inwentaryzacja roślin w Arboretum w Wojsławicach filii Ogrodu Botanicznego UWr. Komputerowa baza danych OBUWr., Wrocław.
4GRZESZCZAK-NOWAK H., DYMNY T., MULARCZYK M., 2013, 2015. Struktura kolekcji roślinnych w Arboretum w Wojsławicach. https://arboretumwojslawice.pl/index-plantarum/
5DYMNY T., GĘBALA M., GRZESZCZAK-NOWAK H., KOZŁOWSKA-KALISZ J., MULARCZYK M., 2020. Index Plantarum – styczeń 2020. Struktura kolekcji roślinnych w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Wrocławskiego Arboretum Wojsławice. https://arboretumwojslawice.pl/index-plantarum/