INDEX PLANTARUM – luty 2024 r.
Struktura kolekcji Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego
ARBORETUM WOJSŁAWICE
mgr inż. Hanna GRZESZCZAK-NOWAK, mgr inż. Tomasz DYMNY,
dr Małgorzata GĘBALA, dr Jolanta KOZŁOWSKA-KALISZ,
dr Magdalena MULARCZYK, mgr inż. Paweł NOWACZYK
Arboretum Wojsławice w Niemczy od 1988 r. należy do Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Od ponad 100 lat gromadzi się tu drzewa, krzewy oraz byliny (taksony botaniczne) pochodzące z różnych rejonów świata oraz prowadzi obserwacje dotyczące aklimatyzacji, wzrostu, zdrowotności roślin i przydatności w praktyce. Arboretum zachowuje również cenne, historyczne odmiany ogrodnicze oraz ocenia wartość nowych (o różnym pokroju, cechach liści i kwiatów), m.in. z rodzajów: Hemerocallis, Rhododendron, Paeonia, Echinacea. Szczegółowo udokumentowane i oznaczone kolekcje pełnią funkcje naukowo-dydaktyczne. W Arboretum gromadzone są także gatunki rodzime. Obecnie w uprawie ex situ (łac. ex situ – poza miejscem) znajduje się 50 gatunków ujętych na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN (tj. rzadkich na świecie), 65 gatunków zamieszczonych na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych (tj. rzadkich w skali kraju), 58 gatunków roślin objętych w Polsce ochroną ścisłą oraz 30 gatunków objętych ochroną częściową.
Specjalizacją wojsławickiej placówki są polskie odmiany roślin ozdobnych i użytkowych (prawie 2500 taksonów) oraz uprawa roślin z rodziny wrzosowatych (Ericaceae – 1856), głównie rodzajów: różanecznik (Rhododendron), kalmia (Kalmia), kiścień (Leucothoe) i enkiant (Enkianthus). To właśnie liczne, wiekowe okazy różaneczników nadają specyficzny charakter Arboretum.
Największe i najcenniejsze zbiory taksonów uzyskały tytuł Kolekcji Narodowej; w 2011 z rodzajów Rhododendron, Buxus i Hemerocallis, natomiast w 2021 z rodzajów Hydrangea – 925 taksonów, Paeonia – 792, Vinca – 46 i rodziny Hamamelidaceae – 176). Ze względu na korzystny mikroklimat podejmowane są próby uprawy drzew i krzewów nie w pełni mrozoodpornych w innych częściach Polski, m.in. z rodzajów: Pieris, Cedrus, Cryptomeria, Sequoiadendron. Dzięki powiększeniu w 2005 r. Arboretum o 57 ha, kolekcje roślinne są intensywnie wzbogacane – rocznie sadzi się ponad 300 nowych gatunków i odmian.
Z powodu dawnego, historycznego założenia parkowego, starsze kolekcje są w większości rozproszone i rozmieszczone w układzie swobodnym, krajobrazowym (naturalnym stylu zwanym angielskim), zgodnie z ich siedliskowymi wymaganiami. Także ze względu na specyficzną konfigurację terenu, nie przyjęto tu tradycyjnego, systematycznego lub geograficznego układu kolekcji roślin, wygodniejszego do obserwacji i badań. W ostatnich latach podejmuje się jednak próby uporządkowania niektórych rodzajów roślin (np.: Buxus, Hemerocallis, Hydrangea, Kalmia, Rhododendron, Paeonia) i nowe okazy sadzone są już tematycznie. Prezentuje się więc gatunki w obrębie rodzaju, a odmiany użytkowe grupuje wg klasyfikacji ogrodniczej, np. azalie Rustica, Mollis, Knap Hill, czy liliowce hodowli polskiej, niemieckiej, czeskiej lub wg cech budowy kwiatu – pełnokwiatowe, pajęcze, miniaturowe, itp.
Szczegółowy spis roślin „Index Plantarum”, opracowano w styczniu 2020 r. Poprzednie inwentaryzacje wykonano w 1946 r. (zaginiona) oraz w 1952 r., 1978 r., 1999 r., 2013 r., 2015 r.
Na podstawie prowadzonej od 1991 r. komputerowej bazy danych wiemy, że 31 stycznia 2020 r. wojsławicka kolekcja roślin obejmowała 14 010 różnych gatunków, odmian botanicznych i uprawnych. Baza danych z dnia 01.02.2024 zawierała 17 776 taksonów, z ponad 30 tysiącami proweniencji. Ich liczba od 1999 r. zwiększyła się 12-krotnie, a w porównaniu z inwentaryzacją z 1978 r. ponad 60-krotnie. Odmiany uprawne (daw. zwane kultywarami – cv.) stanowią 86,7 % roślin uprawianych w Arboretum. Obecnie, ze zbiorem 8320 gatunków i odmian roślin zdrewniałych, placówka
ta należy do najbogatszych w Polsce.
Najliczniej reprezentowane są następujące rodzaje roślin:
a) zdrewniałe – różanecznik (Rhododendron – 1570), hortensja (Hydrangea – 925), czereśnia, wiśnia, laurowiśnia, czeremcha, migdałowiec, wisienka, migdałek (Prunus – 221), bukszpan (Buxus – 159), lilak (Syringa – 168), klon (Acer – 221), dereń (Cornus – 198), jabłoń (Malus – 144), miłorząb (Ginkgo – 149), magnolia (Magnolia – 152).
b) zielne – liliowiec (Hemerocallis – 3982), piwonia (Paeonia – 792), kosaciec (Iris – 508), funkia (Hosta – 475), miskant (Miscanthus – 266), paprocie (188), żurawka (Heuchera – 232) oraz jeżówka (Echinacea – 106).
Kolekcja roślin reprezentowana jest przez 854 rodzaje, w tym 362 rodzaje roślin zdrewniałych – 38 nagonasiennych (iglaste) i 324 okrytonasiennych (liściaste).
Struktura kolekcji w Arboretum Wojsławice (styczeń 2020)
RODZAJE
GATUNKI ODMIANY
Zmiany zachodzące w kolekcjach Arboretum Wojsławice w latach powojennych: liczba gatunków i odmian w kolejnych latach.
¹SZYMANOWSKI T., 1952. Park w Wojsławicach i jego zbiory dendrologiczne. Rocz. Sekcji Dendr. PTB, VIII : 247-274.
²HRYNKIEWICZ J., WĘGŁOWSKI A., 1978. Szczegółowa inwentaryzacja, analiza historyczna, wytyczne do pielęgnacji, konserwacji, ochrony i renowacji Parku Dendrologicznego w Wojsławicach k/Niemczy (masz.), Wrocław. Arch. OBUWr., Wrocław, s. 1–155.
³GRZESZCZAK-NOWAK H., LENARD E., 1989/1999. Inwentaryzacja roślin w Arboretum w Wojsławicach filii Ogrodu Botanicznego UWr. Komputerowa baza danych OBUWr., Wrocław.
4GRZESZCZAK-NOWAK H., DYMNY T., MULARCZYK M., 2013, 2015. Struktura kolekcji roślinnych w Arboretum w Wojsławicach.
5DYMNY T., GĘBALA M., GRZESZCZAK-NOWAK H., KOZŁOWSKA-KALISZ J., MULARCZYK M., 2020. Index Plantarum – styczeń 2020. Struktura kolekcji roślinnych w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Wrocławskiego Arboretum Wojsławice.